Στο φως ο άγνωστος θησαυρός του Αιγαίου

Καταγραφή υφάλων ασβεστολιθικών ροδοφυκών, 35 ειδών ασπόνδυλων και ανακάλυψη κοραλλιών 700 ετών στους Φούρνους

Του ΓΙΑΝΝΗ ΕΛΑΦΡΟΥ

Πανέμορφα κοράλλια, ύφαλοι με ιστορία χιλιάδων χρόνων, εντυπωσιακά οικοσυστήματα με μοναδική βιοποικιλότητα, όλα αυτά που αποτελούν κάποια από τα κρυμμένα μυστικά του Αιγαίου έφερε πρόσφατα στην επιφάνεια πολυεθνική επιστημονική ομάδα, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος». Πρόκειται για έναν περιβαλλοντικό θησαυρό, που απειλείται από την καταστροφική αλιεία και πρέπει άμεσα να προφυλαχθεί.

Το νησιωτικό σύμπλεγμα των Φούρνων Κορσεών (νοτιοανατολικά της Ικαρίας), γνωστό για την ομορφιά της θάλασσάς του και ακόμα περισσότερο ως ψαρότοπος, έκρυβε τελικά πολύ περισσότερα κάτω από το νερό. «Είχαμε εικόνα για την ύπαρξη υφάλων στη θαλάσσια περιοχή, ενώ κατά καιρούς όμορφα κοράλλια είχαν ανασυρθεί από τα θαλάσσια βάθη. Ταυτόχρονα, βλέπαμε και την καταστροφή που γίνεται στους υφάλους, κυρίως με τη χρήση της μηχανότρατας» λέει στην «Κ» η κ. Αναστασία Μήλιου, υδροβιολόγος και συντονίστρια επιστημονικής ερευνας του «Αρχιπελάγους». «Σκεφτήκαμε ότι πρέπει να αναζητήσουμε διεθνή βοήθεια, για να αυξήσουμε την αποτελεσματικότητά μας», συμπληρώνει.

Ετσι, διοργανώθηκε το 1ο Περιφερειακό Εκπαιδευτικό Workshop, με θέμα την εφαρμογή τεχνικών καταγραφής των υφάλων ασβεστολιθικών ροδοφυκών (γνωστών και ως «τραγάνα») στα θαλάσσια οικοσυστήματα της Ελλάδας, με συμμετοχή επιστημόνων από εφτά χώρες (Ισπανία, Ελλάδα, Αγγλία, Λίβανος, Τουρκία, Κροατία, Αίγυπτος), με τη συμβολή του Περιφερειακού Κέντρου Δράσης για τις Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές (RAC/SPA) του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ και τη συνεργασία του «Αρχιπελάγους».

Τα ευρήματα των ερευνητών ήταν πραγματικά εντυπωσιακά. Κατεβαίνοντας σε βάθη 50 - 170 μ. κατέγραψαν σημαντικούς υφάλους ασβεστολιθικών ροδοφυκών. Πρόκειται για περιοχές εξαιρετικά υψηλής βιοποικιλότητας. Στη Μεσόγειο έχουν βρεθεί στις τραγάνες 1.666 διαφορετικά είδη (300 είδη φυκών, 1.200 είδη ασπονδύλων και πάνω από 100 είδη ψαριών), ενώ στους βιοτόπους αυτούς αναπαράγονται ορισμένα από τα μεγάλα ψάρια της Μεσογείου, όπως ροφοί, συναγρίδες, φαγκριά, αλλά και αστακοί.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας στους Φούρνους καταγράφηκαν 35 είδη ασπόνδυλων και 36 είδη φυκών, ενώ εξαιρετική εντύπωση προκάλεσε η ανακάλυψη κοραλλιών σε μεγάλα βάθη με εκτιμώμενη ηλικία άνω των 700 ετών!

Κοράλλια στο Αιγαίο; «Βεβαίως και υπάρχουν κοράλλια στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο συνολικά, μόνο που αναπτύσσονται σε μεγαλύτερη βάθη (από 80 - 300 μ.) σε σχέση με τις τροπικές θάλασσες. Τα κοράλλια είναι αποικίες ζώων και πέρα από την ομορφιά τους είναι περιοχές με πολύ μεγάλη βιοποικιλότητα, τόποι όπου άλλοι μεγαλύτεροι οργανισμοί αναζητούν τροφή ή κρυψώνα» εξηγεί στην «Κ» η κ. Μαρία Σίνη, θαλάσσια βιολόγος, ερευνήτρια και υποψήφια διδάκτωρ στις κοραλλιογενείς βιοκοινότητες. Η κ. Σίνη πραγματοποίησε κατάδυση στους Φούρνους και είδε από κοντά την περιοχή: «Είναι μια περιοχή πολύ παραγωγική, με μεγάλη ποικιλία ειδών σε σχετικά καλή κατάσταση».

Σημεία καταστροφής

Δυστυχώς όμως στην περιοχή εντοπίστηκαν και αρκετοί ύφαλοι ολοσχερώς κατεστραμμένοι από τις μηχανότρατες. Οι σιδερένιες πόρτες, που κάθε μία μπορεί να φτάνει σε βάρος μέχρι και τον ένα τόνο, κινούνται σαν υποβρύχιες μπουλντόζες προκαλώντας καταστροφή που χρειάζεται αιώνες για να ανακάμψει. Πρόκειται για αποτέλεσμα της έλλειψης καταγραφής των υφάλων ασβεστολιθικών ροδοφυκών.

«Η Ελλάδα δεσμεύεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία και διεθνείς συμβάσεις για την προστασία των ιδιαίτερα παραγωγικών θαλάσσιων οικοσυστημάτων και όφειλε να έχει ήδη ολοκληρώσει σε μεγάλος μέρος τη χαρτογράφησή τους. Ωστόσο, διαχρονικά η χώρα μας αγνοεί παντελώς τη θεμελιώδη σημασία που έχουν αυτά τα σπάνια οικοσυστήματα για το μέλλον της αλιείας. Δεν εφαρμόζεται κανένα μέτρο για την προστασία αυτών των ενδιαιτημάτων», τονίζει το «Αρχιπέλαγος».

«Οι επιστήμονες από τις άλλες χώρες υπογράμμισαν τη μοναδικότητα του βυθού του Αιγαίου. Αποτελεί ένα περιβαλλοντικό συγκριτικό πλεονέκτημα για τη χώρα μας. Δεν πρέπει να αφήσουμε να καταστραφεί ή να λεηλατηθεί», υπογραμμίζει η κ. Σίνη.

Χαρτογράφηση με τη βοήθεια των ψαράδων

Ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο στη μέθοδο του «Αρχιπελάγους» είναι ότι προσπάθησε μεθοδικά να συνεργαστεί με την τοπική κοινωνία. «Στους Φούρνους σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού ασχολείται με την αλιεία, είτε είναι ψαράδες είτε τους στηρίζουν. Καταλαβαίνουν πιο εύκολα την αξία της προστασίας της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Γι' αυτό μας βοήθησαν», μας λέει η κ. Μήλιου. Αποτέλεσμα ήταν η υλοποίηση της χαρτογράφησης... με κοινωνική συμμετοχή! Συγκεκριμένα, οι ψαράδες του νησιού υπέδειξαν στους Ελληνες και ξένους επιστήμονες, με βάση την εμπειρία δεκαετιών που διαθέτουν, πού έχουν εντοπίσει υφάλους ή περιοχές με πλούσια ενδιαιτήματα. Ετσι, εξοικονομήθηκε χρόνος και χρήματα. Εξάλλου πέρα από την ενεργό συμμετοχή των ψαράδων, το όλο πρόγραμμα υλοποιήθηκε με τη συνεργασία του τοπικού αλιευτικού συλλόγου και του δήμου Φούρνων Κορσεών.

«Είναι κάτι που γίνεται για πρώτη φορά. Οι επιστήμονες από το εξωτερικό εντυπωσιάστηκαν από τον βαθμό συνεργασίας με την τοπική αλιευτική κοινωνία. Μερικές φορές ήταν αστείο, καθώς όταν μιλούσαμε για ένα είδος, άλλη ονομασία δίναμε εμείς, άλλη οι ψαράδες, αλλά τελικά συνεννοούμασταν», τονίζει η ερευνήτρια του «Αρχιπελάγους». Μάλιστα, μετά την πιλοτική εφαρμογή αυτής της μεθόδου στους Φούρνους αναμένεται να γενικευθεί και σε άλλα μέρη της Μεσογείου. «Η δική μας επιδίωξη είναι να γίνουν όλα σε συνεργασία με τους ψαράδες», συμπληρώνει η κ. Μήλιου. Αυτή είναι και η καλύτερη προϋπόθεση για να τηρηθούν οι μελλοντικοί όροι προστασίας. Στόχος των ερευνητών είναι μέχρι τον Σεπτέμβριο να ολοκληρωθεί η διαδικασία της χαρτογράφησης των υφάλων ασβεστολιθικών ροδοφυκών και η υποβολή δεδομένων και χαρτών στις υπεύθυνες διοικητικές υπηρεσίες. Στη συνέχεια πρέπει να καθοριστούν συγκεκριμένα μέτρα διαχειριστικής προστασίας και αλιευτικά πεδία όπου θα απαγορευτεί η αλιεία με συρόμενα εργαλεία. «Ελπίζουμε να μην κολλήσουμε στη γραφειοκρατία. Στόχος μας είναι να αναδείξουμε την πρώτη συνδιαχειριζόμενη με τους ψαράδες ζώνη αλιείας», τονίζει η κ. Μήλιου.

Πρόταση για μικρό μουσείο

Αμεσα, οι ερευνητές του «Αρχιπελάγους» έχουν προτείνει στους κατοίκους των Φούρνων να συγκεντρώσουν τα διάφορα εντυπωσιακά δείγματα από κοράλλια που έχουν στα σπίτια τους σε ένα μικρό μουσείο - εκθετήριο.

«Θα μπορούσαν να διαμορφωθούν μικρές θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές, όχι τεράστιες ζώνες που δεν είναι λειτουργικές. Αλλά κι αυτό δεν αρκεί. Πρέπει να τις παρακολουθείς, να βλέπεις πώς εξελίσσονται τα ενδιαιτήματα, εάν είναι επαρκή τα μέτρα», σημειώνει η θαλάσσια βιολόγος κ. Μαρία Σίνη. Η κ. Σίνη σημειώνει ότι δεν έχουμε εικόνα για τον βιολογικό πλούτο που κρύβουν οι θάλασσές μας, καθώς είναι ελάχιστα εξερευνημένες. «Επίσης, η περιβαλλοντική ενημέρωση και εκπαίδευση είναι ανεπαρκής». Προγράμματα σαν κι αυτά που αναπτύσσονται στους Φούρνους δημιουργούν νέα γνώση για το τι βρίσκεται στα βάθη των ελληνικών θαλασσών. Και αποκαλύπτουν ό,τι αξίζει ιδιαίτερης προσοχής και προστασίας.