Εθνικό Πάρκο Χελμού - Βουραϊκού: Η φύση με...τα όλα της

Oταν πριν από ενάμιση μήνα ανακοινώθηκε η σύσταση του Εθνικού Πάρκου Χελμού - Βουραϊκού, η αφορμή για μια γνωριμία με την ενδοχώρα του νομού Αχαΐας δόθηκε στο λεπτό. Μια απόδραση συναρπαστική και κοντινή για τους κατοίκους της πρωτεύουσας και της νότιας Ελλάδας, ένα οικοσύστημα μαγευτικό, δυόμισι ώρες από την Αθήνα, που πολλοί δεν ξέραμε ότι υπάρχει. Παρά το μεγάλο μέγεθός του (544.000 στρέμματα, χερσαία και υδάτινα), αποφασίσαμε να εξερευνήσουμε ένα σημαντικό μέρος του. Με το χάρτη, λοιπόν, ανά χείρας, σχεδιάσαμε το μικρό οδοιπορικό μας στην ευρύτερη περιοχή του πάρκου, που αποτελείται από τον ορεινό όγκο του Χελμού και του Βουραϊκού: τόσο του φαραγγιού όσο και του ομώνυμου ποταμού (πηγάζει από το Χελμό και καταλήγει στο Διακοπτό). Ξεχωρίσαμε τις περιοχές όρος Χελμός, Υδατα Στυγός, φαράγγι Βουραϊκού, Αισθητικό Δάσος Καλαβρύτων (Ζώνη Α΄) και Σπήλαιο Λιμνών, πηγές Αροανίου, λίμνη Τσιβλού και πηγές Λάδωνα (Ζώνη Β΄). Το υπόλοιπο τμήμα χαρακτηρίζεται Περιοχή Περιβαλλοντικού Ελέγχου (Ζώνη Γ΄).

Στο Βουραϊκό με τον Οδοντωτό

Με όλα αυτά υπόψη, επιβιβαστήκαμε στον Οδοντωτό, μια καλή αρχή για το οδοιπορικό μας στην περιοχή! Το τρενάκι των 11.15 είναι κατάμεστο. Το μόλις μιας ώρας ταξίδι των 22.350 μ., από το Διακοπτό ώς τα Καλάβρυτα, είναι δίχως άλλο ξεχωριστό. Για τον Λεν και την Μπάρμπαρα, τους Βρετανούς συνταξιούχους που μοιράζουν το χρόνο τους μεταξύ Λέρου και Αγγλίας, είναι η τρίτη φορά που επιχειρούν να πάρουν τον Οδοντωτό. Τις προηγούμενες δύο, το ζευγάρι είχε έρθει αντιμέτωπο με τις πυρκαγιές του 2007 και τη διακοπή -λόγω εργασιών- των δρομολογίων. Αυτήν τη φορά στάθηκαν πιο τυχεροί. Τα πρώτα λίγα χιλιόμετρα θυμίζουν έντονα το πρόσφατο θλιβερό παρελθόν. Καθώς όμως το τρενάκι παίρνει ύψος και «βγάζει δόντια», αφήνει πίσω το μελαγχολικό τοπίο, χαρίζοντάς μας εικόνες συναρπαστικές. Βασικό μέρος της διαδρομής του Οδοντωτού, που λειτουργεί από το 1896, είναι το φαράγγι του Βουραϊκού με τα τεράστια απόκρημνα βράχια, τα τρεχούμενα νερά και την πλούσια βλάστηση από πλατάνια, έλατα και πικροδάφνες. Ενα με τη φύση πια, ο λεγόμενος «μουντζούρης» περνάει μέσα από διαδοχικές σήραγγες και πανύψηλες στενές γέφυρες. Κάποια στιγμή εμφανίζεται στα αριστερά μας το «δικαστήριο», μια σπηλιά με σταλαγμιτικούς βράχους που θυμίζουν αίθουσα δικαστηρίου.

Λίγο πιο κάτω, στη θέση Πόρτες, το πέρασμα στενεύει αρκετά. «Την ίδια, περίπου, διαδρομή με τον Οδοντωτό πραγματοποιούν καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου πολλοί πεζοπόροι», μας ενημερώνει αργότερα ο Καλαβρυτινός Λεωνίδας Μπαχάς, μέλος του τοπικού ορειβατικού συλλόγου. Εχουμε σταματήσει στην Κάτω Ζαχλωρού και περπατώντας στο καταπράσινο χωριό, μαθαίνουμε ότι η κατάβαση από τα Καλάβρυτα ώς το Διακοπτό (μέσω του σηματοδοτημένου μονοπατιού Ε4) διαρκεί 5 - 6 ώρες. Δεν είναι λίγοι αυτοί, όμως, που επιλέγουν να ακολουθήσουν μόνο ένα μέρος της, με ορμητήριο την Κάτω Ζαχλωρού και… όσο αντέξουν! Συνεχίζουμε τη διαδρομή, οδικώς πια, προς τα Καλάβρυτα. Χτισμένα σε ύψος 756 μ., σε ένα τεράστιο ξέφωτο, που το αγκαλιάζει το δύσβατο ελατοδάσος της Ανεξαρτησίας (Αισθητικό Δάσος Καλαβρύτων), συγκαταλέγονται στους δημοφιλέστερους χειμερινούς προορισμούς της χώρας. Και όχι άδικα, καθώς το ομώνυμο χιονοδρομικό κέντρο απέχει μόλις 14 χλμ. από την πόλη και εξαιτίας του η τουριστική της ανάπτυξη, από το 1988 που πρωτολειτούργησε, είναι σημαντική. Διαθέτει χιονοδρομικό κέντρο, περιποιημένα καταλύματα, εστιατόρια και τον γραφικό σταθμό του Οδοντωτού που υποδέχεται τους επισκέπτες.

Ανεβαίνοντας στο Χελμό

Το χιονοδρομικό κέντρο Καλαβρύτων, στη βορειοδυτική πλευρά του Χελμού, είναι ο επόμενος προορισμός μας. Εκτείνεται από τον Ξερόκαμπο ώς τη Νεραϊδόραχη (1.700 μ. - 2.340 μ.) και διαθέτει 7 αναβατήρες, 12 πίστες που μένουν ανοιχτές όσο διαρκούν τα πολλά χιόνια, ενώ το καλοκαίρι μετατρέπεται σε ένα τεράστιο βοσκοτόπι. Εμάς μας υποδέχτηκε πάντως με τα φθινοπωρινά του. Από τις εγκαταστάσεις του περνάμε στη συνέχεια στο δασικό οδικό δίκτυο. Αρχικά, ο χωμάτινος δρόμος διασχίζει ένα πυκνό ελατοδάσος, που σβήνει σιγά-σιγά για να μας φανερώσει ένα γυμνό αλπικό τοπίο. Συνεχίζουμε ψηλότερα μέχρι τα 2.340 μ., όπου και αντικρίζουμε το υπερσύγχρονο τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος». Το καμάρι του Χελμού από το 2004 βλέπει σε απόσταση 7 δισ. έτη φωτός μακριά από τη Γη! Βρισκόμαστε σε μια από τις πιο σκοτεινές περιοχές της Ευρώπης, απ' όπου -καιρού επιτρέποντος- βλέπουμε απ' την Κεφαλονιά ώς την Ελευσίνα! Ο αέρας έχει δυναμώσει. Κατευθυνόμαστε στη θέση Πουλιού Βρύση, όπου βρίσκεται το ορειβατικό καταφύγιο. Εδώ, μια μισοσβησμένη πινακίδα δείχνει προς τα Υδατα της Στυγός, τις πηγές του υποχθόνιου ποταμού Κράθη. Τα ύδατά της συνδέθηκαν με θεολογικές και φιλοσοφικές ιδέες, όπως τα Ελευσίνια Μυστήρια και οι ορφικοπυθαγορικές δοξασίες για τη μετενσάρκωση. Εδώ, σύμφωνα με τη μυθολογία, λέγεται πως βαφτίστηκε ο Αχιλλέας και έγινε αθάνατος. Αυτό λοιπόν είναι ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της φύσης στην περιοχή. Και σύμφωνα με τον Λεωνίδα Μπαχά, είναι «το ωραιότερο αλλά και δυσκολότερο για τον απλό πεζοπόρο», σημειώνοντας ότι η καλύτερη εποχή για να το επισκεφτεί κανείς (πάντα με έμπειρο οδηγό) είναι το καλοκαίρι.

Σπήλαιο Λιμνών, Πλανητέρο

Το πρόγραμμα συνεχίζεται με επιστροφή στο χιονοδρομικό και από εκεί πορεία προς το δήμο Κλειτορίας, νότια των Καλαβρύτων προς το Σπήλαιο Λιμνών, στα 827 υψόμετρο. Ενα σπάνιο δημιούργημα της φύσης με λαβυρινθώδεις διαδρόμους, στοές, σταλακτίτες, σταλαγμίτες και… 13 καταγεγραμμένες κλιμακωτές λίμνες. Πρόκειται για μια παλαιά κοίτη υπόγειου ποταμού με εξερευνημένο μήκος 1.980 μ., εκ των οποίων έχουν αξιοποιηθεί τα 500 μ. Η διάβαση των μόλις τριών λιμνών για το κοινό γίνεται από υπερυψωμένες τεχνητές γέφυρες και η ξενάγηση διαρκεί 30 - 35 λεπτά. Η θερμοκρασία εδώ παραμένει σταθερή στους 14 - 16 βαθμούς Κελσίου (χειμώνα - καλοκαίρι), η υγρασία αγγίζει συχνά το 100% και μόνιμοι κάτοικοί του είναι οι νυχτερίδες! Θα τις δείτε μόλις εισέλθετε στο χώρο του Σπηλαίου, αλλά ευτυχώς πετούν πολύ ψηλά. Βγαίνοντας από το Σπήλαιο, ο δρόμος συνεχίζει προς τις πηγές του Αροάνιου ποταμού ή Πλανητέρο (κοντά στο ομώνυμο χωριό). Πλησιάζοντας, η αλλαγή στο τοπίο είναι φανερή. Τρεχούμενα νερά και αμέτρητα πανύψηλα πλατάνια, με εμφανείς πάνω στους κορμούς τους τις σφραγίδες του δασαρχείου Καλαβρύτων (είδη υπό προστασία, Natura 2000), σχηματίζουν ένα πανέμορφο δάσος. Εδώ πηγάζει και ο ομώνυμος ποταμός, στις κοίτες του οποίου υπάρχουν εκτροφεία πέστροφας και φυσικά νόστιμες πέστροφες προς βρώσιν στις παρακείμενες ταβέρνες.

Ενδοχώρα δήμου Ακράτας

Παίρνουμε το δρόμο της επιστροφής και λίγο πριν από το χιονοδρομικό, συναντάμε μια διακλάδωση που οδηγεί στην ενδοχώρα του δήμου Ακράτας. Περιστέρα, Σόλο, Μεσορρούγι, Ζαρούχλα, Αγία Βαρβάρα, Χαλκιάνικα, Αγρίδι, Τσιβλός, μερικά μόνο από τα ιστορικά χωριά που απλώνονται στις παρυφές του Χελμού με θέα προς τον καταρράκτη της Στύγας. Το θέαμα με τα όμορφα φθινοπωρινά χρώματα και την πυκνή μεικτή βλάστηση από πεύκα, πλατάνια, καστανιές, κυπαρίσσια, έλατα και τόσα άλλα μάς εντυπωσιάζει. Από το Σόλο ο φιδίσιος χωματόδρομος που μπαίνει στο δάσος οδηγεί απ' τη μια στη Βρύση της Γκόλφως, της γνωστής δραματικής ηρωίδας του Σπύρου Περεσιάδη, και απ' την άλλη στα Υδατα της Στυγός. Αυτός είναι και ο δεύτερος τρόπος προσέγγισης της Στύγας. Πιο πέρα, βρίσκεται η Ζαρούχλα: το πιο ανεπτυγμένο τουριστικά χωριό της περιοχής και το τελευταίο του νομού. Ο δασικός δρόμος που ξεκινά από εκεί οδηγεί στο Φενεό Κορινθίας - μια εξαιρετική διαδρομή με όχημα 4x4, ειδικά αυτή την εποχή.

Τη λίμνη Τσιβλού, που δημιουργήθηκε το 1912 από μια κατολίσθηση που έφραξε την κοίτη του ποταμού Κράθη, τη συναντάμε στη διαδρομή προς Ακράτα. Μοιάζει με κουκκίδα που «αγκαλιάζεται» από τις καταπράσινες πλαγιές του Χελμού. Την έχουμε αφήσει για το τέλος. Είναι τρεις το μεσημέρι και ο ήλιος κρύβεται πίσω από τα σύννεφα. Πολλοί είναι αυτοί που επιλέγουν τις όχθες της για περίπατο, ακόμη και για κολύμπι το καλοκαίρι, ενώ το χειμώνα κάνουν περιπάτους στα μονοπάτια γύρω της. Αυτήν τη φορά δεν είναι κανείς. Μόνο δύο αυτοκίνητα (το ένα πυροσβεστικό) διακρίνονται στην απέναντι όχθη της, όπου ξεχωρίζει η ταβέρνα - καφετέρια «Παράδεισος». Επικρατεί απόλυτη ησυχία. Το βλέμμα μας ταξιδεύει στο μικρό δεντράκι και το κακοφτιαγμένο παγκάκι. Σε ένα πολύχρωμο σκηνικό, με όλα τα διαφορετικά πράσινα του κόσμου που καθρεφτίζονται στα νερά της μαζί με το κίτρινο, το κόκκινο και το καφέ από τα πεσμένα φύλλα. Η καμινάδα του «Παραδείσου» καίει. Εχει βάλει ψύχρα. Ωρα να φύγουμε.

Βοτανικός παράδεισος

To Εθνικό Πάρκο Χελμού - Βουραϊκού είναι ένας βοτανικός παράδεισος, όπου απαντώνται περίπου 1.500 είδη φυτών. Δάση ελάτης με αγκαθωτούς θάμνους στα ξέφωτά τους, όπως το ενδημικό κράταιγος ή μπερκιά, στολίζουν τις υψηλότερες πλαγιές του Χελμού. Στη δυτική πλευρά του, το έδαφος είναι πιο γόνιμο και το δάσος πλουσιότερο, παρουσιάζοντας μεικτή βλάστηση από μαύρη πεύκη, καστανιές, βελανιδιές και σειρά φυλλοβόλων δέντρων, όπως το αλιζάρι, ο σφένδαμος και η φλαμουριά. Πλάι στα ποτάμια και τα ρέματα συναντάμε συστάδες από πανύψηλα πλατάνια και κοντά τους μια μεγάλη ποικιλία από ιτιές, λεύκες και πικροδάφνες. Στην αλπική ζώνη, πάλι, η βλάστηση είναι αραιή περιλαμβάνοντας αγκαθωτούς θάμνους και άγρια χόρτα. Στη Στύγα συναντά κανείς αρκετά σπάνια είδη αγριολούλουδων, όπως η Viola delphinantha, η Cardamine carnosa, το Anthericum liliago (κυκλάμινο) και άλλα ενδημικά φυτά της υπαίθρου: Verbascum acuale, Aurinia moreana, Gypsophila nana. Λόγω του δύσβατου της περιοχής του Βουραϊκού, η βλάστηση παρουσιάζει ενδιαφέρον, με πιο συνηθισμένα είδη την καμπανούλα, την κόκκινη βαλεριάνα και το τοπικό ενδημικό Achillea umbelata. Καλύτερη εποχή τους, φυσικά, η άνοιξη!

Σπάνια είδη ζώων

Στο νεοσύστατο πάρκο του Χελμού - Βουραϊκού απαντάται πλήθος ασπόνδυλων και σπονδυλόζωων (17 στο σύνολο), με σημαντικότερη τη βίδρα (Lutra lutra). Ωστόσο, παρά την ανακήρυξή του σε Πάρκο, δεν είναι όλα ρόδινα για την πανίδα της περιοχής. Από τα μέσα του 20ού αι., λόγω της υπερεκμετάλλευσης της γης και της αλόγιστης θήρας, αρκετά είδη θηλαστικών εξαφανίστηκαν. Δυστυχώς αυτά δεν ήταν τα μόνα. Ανάμεσα σε όσα είδη εξαφανίστηκαν συγκαταλέγονται ο χρυσαετός καθώς και οι γύπες. Οι τελευταίοι εξαιτίας της μείωσης της κτηνοτροφίας, που τους προσέφερε τροφή. Αντιθέτως, υπάρχει αύξηση στα κοράκια(!), τα οποία μάλιστα έχουν εισχωρήσει και στα παλιά λημέρια των μεγάλων αρπακτικών πουλιών. Επίσης, ολόκληρη η περιοχή δεν υπολείπεται σε αλεπούδες, νυφίτσες, κουνάβια και πλήθος τρωκτικών. Απ' τα θηλαστικά, αν υπάρχει περίπτωση να συναντήσετε κάποιο, αυτό είναι ο λαγός.